Tips voor omgaan met angst en onrust bij dementie

Onrust en angst komen veel voor bij mensen met dementie. Dit kan zich uiten in verwardheid, loopdrang, in zichzelf praten en herhalen van handelingen. Wat is de aanleiding tot dit gedrag en hoe kun jij ermee omgaan? Saskia Danen verzorgt een workshop op de Congresparade over Omgaan met angst en onrust.  

Stel je eens voor: je kijkt om je heen en weet niet waar je bent of hoe je hier gekomen bent. De mensen om je heen zijn vreemden voor je en je begrijpt niet wat er gezegd wordt…. Wat zou dit met je doen? 

Waarschijnlijk ontstaat er paniek, wil je vluchten, vechten of verstar je. Het zijn de gebruikelijke menselijke reacties. En dus ook de reactie van mensen met dementie die niet begrijpen waar ze terecht zijn gekomen. Niet een keer, maar steeds opnieuw.

‘Er zijn geen kant en klare oplossingen voor omgaan met angst en onrust bij dementie’, zegt Saskia Danen, trainer, adviseur en gezondheidswetenschapper. ‘Als oud-verpleegkundige in de ouderenzorg en mantelzorger weet ik hoe ingewikkeld het kan zijn om met angst en onrust bij cliënten om te gaan. Een eerste stap belangrijke stap is begrijpen wat er precies gebeurt in het brein, zodat je beter begrijpt wat er misgaat bij mensen met dementie.’

Beschadigd brein

Angst en onrust ontstaan voor het grootste gedeelte in de dieper gelegen hersenen. Een gezond brein interpreteert hier allerlei prikkels, waarnemingen. Bij mensen met dementie gaat dat door hun ziekte minder goed of er worden verkeerde verbanden gelegd. Door schade aan het brein zijn de informatieverwerking van prikkels en de reacties daarop verstoord.

Met name de frontale kwab (met de rem op emoties) doet het minder. Daardoor kan de persoon in kwestie heftiger reageren, maar ook emotioneler of impulsiever. Ook kan de koppeling met het geheugencentrum van de angst (Hippocampus) actiever zijn. ‘Kortom, mensen met dementie hebben dus vaak hulp nodig bij het reguleren van gedrag’, aldus Saskia Danen.

Uitgangspunten bij mogelijke interventies

In het boek Dementiezorg in de praktijk (R. Geelen 2015) staan 8 bruikbare uitgangspunten om angst en onrust beter te doorgronden en ermee om te gaan.

1. Kijk multidisciplinair naar oorzaak en mogelijke oplossingen
2. Heb geduld: verwacht geen snel resultaat
3. Creëer regelmaat en voorspelbaarheid (let daarbij op teamgedrag)
4. Zorg voor herkenbaarheid en vertrouwdheid
5. Zoek naar de juiste balans tussen taken overnemen en overvragen van de cliënt
6. Zorg voor compassie en steun (ook de meest ‘ingewikkelde’ cliënt heeft behoefte aan steun en begrip)

Analyse en hulpvolle interacties

‘Ieder mens heeft basisbehoeften en mensen die kampen met angst of onrust hebben vaak te maken met een tekort op een of meerdere terreinen’, stelt Saskia Danen. ‘Denk aan: gehechtheid, veiligheid, comfort, troost en bemoediging, identiteit en zelfwaardering, betrokken zijn, iets om handen hebben en erbij horen.’ 

Deze behoeften komen uit het veel gebruikte model van Thomas Kitwood (1997). In Nederland is het model vertaald in persoonsgerichte dementiezorg en zijn de oorspronkelijke behoeften aangevuld met regie of overgave.

Om onrust en angst te begrijpen breng je in kaart hoe je aan deze behoeften van mensen met dementie kunt voldoen. In veel gevallen zal het wegnemen van zo’n ervaren tekort leiden tot meer geluk en meer rust. Maar besef dat dat ook een kwestie van lange adem is. Het welbevinden of geluk herstelt langzaam, het gedrag past zich daarop aan. En angst en onrust zijn niet altijd weg te nemen.

Persoonsgerichte Zorg - Kitwood

In de nieuwe Zorgstandaard Dementie heeft de persoonsgerichte zorgvisie van Thomas Kitwood (1997) een prominente plaats gekregen. Ook worden een aantal persoonsversterkende interacties genoemd die ondersteunend zijn in het contact met mensen met dementie (Zorgstandaard Dementie (2019):

1. geruststellen en kalmeren
2. iemand bij naam noemen
3. gevoel geven dat iemand erbij hoort
4. inspelen op behoefte van verlies van controle
5. tederheid tonen
6. ontspannen tempo
7. respecteren en accepteren
8. vieren en erkennen
9. oprechtheid, bevestigen van gevoelens
10. iemand helpen zijn vaardigheden te gebruiken
11. niet te veel of te weinig overnemen
12. samenwerken
13. samen plezier maken

Meer weten over hoe je om kunt gaan met angstig en onrustig gedrag bij dementie? Saskia Daanen is gastspreker op de Congresparade Dag van de Activiteitenbegeleiding.